შემდეგი დანიშნულების პუნქტი ტბეთი იყო, გეზიც იქით ავიღეთ.
ცნობები ტბეთის შესახებ
ტბეთის კათედრალი ტაო-კლარჯეთის არქიტექტურის ერთ-ერთი მშვენებაა. იგი მდებარეობს ისტორიულ შავშეთში, ქალაქ შავშათიდან დაახლოებით 15 კილომეტრზე (სოფელი ჩევიზლი).
ტბეთის კათედრალი საკმაოდ კარგად იყო შემონახული, როდესაც ის გ. ყაზბეგმა, დ. ბაქრაძემ, ა. პავლინოვმა და ნ. მარმა ნახეს. 1961 წელს აფეთქების შედეგად დანგრეულ იქნა ეკლესიის გუმბათი და დასავლეთი ნაწილი, დაიკარგა და გაიბნა ტაძრის შემამკობელი მრავალი დეტალი. უკვე დანგრეული ტბეთის კათედრალი შეისწავლეს ნ. და მ. ტიერებმა და ვ. ჯობაძემ. გიორგი მერჩულისა და `ქართლის ცხოვრების~ მიხედვით, ტბეთის ღმრთისმშობლის სახელობის კათედრალი ააგო გურგენ კურაპალატის ვაჟმა, ერისთავთ-ერისთავმა აშოტ კუხმა და `იგი ყოველი საჭირო ნივთით შეამკო~. `მატიანე ქართლისაÃŽ~ გვამცნობს რომ აშოტ კუხი, მაშენებელი ტბეთის კათედრალისა, გარდაიცვალა 918 წელს. ტბეთის კათედრალის შესახებ ცნობებს გვაწვდის აგრეთვე გიორგი მერჩულე, ხოლო მოგვიანებით _ ვახუშტი ბატონიშვილი.
თავდაპირველი ეკლესიის არქიტექტურის შესახებ ჩვენ არაფერი ვიცით. ის მალევე დანგრეულა. 960-970 წtსში აშენდა მეორე ტაძარი, რომლის ფრაგმენტები ჩრდილოეთ მკლავშია ჩაყოლილი. როგორც ჩანს, ეს იყო გუმბათიანი რვამკლავა ეკლესია. გარედან მკლავებს ყოფდა კონუსური კონქებით დაგვირგვინებული სამკუთხა ნიშები და, ამდენად, გარე მოცულობა 16-წახნაგა იყო. წახნაგთა წიბოებზე აყოლებულ თხელ შეწყვილებულ პილასტრებზე თაღების რიგი გადადიოდა. აფეთქების შემდეგ გამოჩნდა ამ შენობის ცალკეული ფრაგმენტები. იგი მალევე შეცვალა ახალმა, ჯვარ-გუმბათოვანმა ნაგებობამ, რომელიც X-XI სს-თა მიჯნაზე აუგიათ. ტბეთის მესამე ტაძარი კიდევ მრავალჯერ გადაკეთდა, თუმცა ჯვარ-გუმბათოვანი კომპოზიცია შეინარჩუნა. XI საუკუნის დასაწყისში ნაწილობრივ განახლდა ტაძრის აღმოსავლეთი, სამხრეთი და ჩრდილოეთი მკლავები; XIII ს-ის II ნახევარში აღადგინეს სამხრეთი მკლავი, XIV საუკუნეში კი _ გუმბათი. ტბეთის კათედრალური ტაძარი ძნელია მოათავსო რომელიმე არქიტექტურული ტიპის საზღვრებში. ეს, ერთი მხრივ, შეიძლება გამოწვეული ყოფილიყო სხვა გეგმის მქონე ეკლესიის არსებობით, რომლის ფრაგმენტებიც უკანასკნელი ტაძრის აშენების წინ ამ ადგილზე არსებობდა. მეორე მხრივ კი იგი ექცევა იმ არქიტექტურულ ჯგუფში, რომელსაც ჩვენ პირობითად ტაო-კლარჯულს ვუწოდებთ. ამ ძეგლების საფუძველს აღმოსავლეთის აფსიდი და სამი სწორკუთხა მკლავი ქმნის. ტბეთში ჩრდილოეთი მკლავი დამოკლებულია და მასში გამოყოფილია ცალკე სათავსი აფსიდით აღმოსავლეთისაკენ. კედელი, რომლითაც ეს სათავსი გამოიყოფა, ინტერიერში მეორე სართულის დონეზე გახსნილია სამი სვეტითა და მათზე გადასროლილი ორი თაღოვანი ღიობით. ნ. მარის დაკვირვებით, ჩრდილოეთი სათავსის ქვეშ კრიპტა იყო. მკლავებს შუა ჯვრის გადაკვეთაზე აღიმართება გუმბათი. ამ ჯგუფში გაერთიანებულ ძეგლებს აღმოსავლეთით პასტოფორიუმები ემატება, ასევეა ტბეთშიც, სადაც პასტოფორიუმები მინიმალურადაა შემცირებული, რომლებიც აფსიდში გაჭრილი კარით პირდაპირ საკურთხეველს უკავშირდება. კათედრალური ტაძრის მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე, `გართულებულია~ ინტერიერიც. `პომპეზურად გამოიყურება ტაძრის ცენტრი~ _ წერს პ. ზაქარაია.93 ამ შთაბეჭდილების მისაღწევად მკლავების კედელთა კუთხეებში ბურჯები ჩნდება, რომელთაც ეყრდნობოდა გუმბათი. მათგან აღმოსავლეთი ბურჯები დამოუკიდებლად იდგა, დასავლეთისა კი გვერდის კედლებიდან გამოსულ პატარა პილასტრებთან იყო მიდგმული. ყოველი ბურჯი შემკულია დეკორატიული მოტივებით. განსაკუთრებით მდიდრულია აღმოსავლეთი ბურჯების ბაზისების მორთულობა. მრავალწახნაგა ბურჯები დაგვირგვინებულია რთული პროფილის მქონე კაპიტელებით, მათზე გადასროლილ თაღებს ოდნავ შეისრული ფორმა აქვთ. გუმბათქვეშა კვადრატიდან სიმრგვალეზე გადასვლა ტრომპაფრების საშუალებით ხდებოდა. გუმბათის მრგვალი ყელი რვა მაღალი სარკმლით იხსნებოდა, ხოლო გუმბათის სფეროს მოთეთრო ქვის წყობით გამოყვანილი ჯვარი ამშვენებდა. ინტერიერის მთლიანად კარგად გათლილი ქვის წყობა მიანიშნებს რომ ეკლესია თავდაპირველად მოსახატად არ იყო გამიზნული. მოგვიანებით კედლები შეილესა და მოიხატა. მოხატულობა უკვე ნ. მარის დროს ცუდად იყო შემონახული. ნ. და ჟ-მ. ტიერების მიხედვით, ფრესკები XII საუკუნეს მიეკუთვნება. საკურთხევლის ცენტრში გამოისახებოდა ვედრება ანგელოზთა დასებითურთ, მის ქვემოთ _ თორმეტი მოციქული, ხოლო სულ ქვედა რეგისტრში _ ეკლესიის მამები. გარე მასებში მკვეთრად გამოვლენილი ჯვრული მასები მაღალი გუმბათით იყო დაგვირგვინებული. აღმოსავლეთი, სამხრეთი და ჩრდილოეთი მკლავის ფრონტონიანი ფასადები სამ-სამი თაღით ერთნაირად იყო გაფორმებული.
ყველა, ვინც კი მოასწრო ტბეთის პირვანდელი სახით ნახვა, აღნიშნავს მის დიდებულებას, დეკორატიული სამკაულის მრავალფეროვნებასა და გარემომცველი ბუნების მშვენიერებას. აი, რას წერს ცნობილი თურქი მწერალი ფაქირ ბაიყურთი 1974 წელს გამოქვეყნებულ მოთხრობაში `ჯევიზლის ეკლესია~. `არავინ იცის, თუ რამდენი წლისაა ეს უზარმაზარი ნაგებობა, იქნებ ათასის, იქნებ უფრო მეტისაც. ზოგი რას ამბობს, ზოგი რას. ჯევიზლი კი, როგორც სახელწოდებიდან ჩანს, კაკლიანი სოფელია, კაკლები მაისის თვეში ყალყზე დგებიან... ამდენ სიმწვანეში შორიდან ძნელად თუ შენიშნავ ამ შენობას, მის სიდიადეს კი მხოლოდ მაშინ აღიქვამ, როდესაც მიუახლოვდები, შიგნით შეხვალ და მაღლა აიხედავ. ძველი ეპოქის, აქ მცხოვრები ხალხის, მათი დაკარგული სარწმუნოების, მისი ცივილიზაციის ნაშთია იგი~.
ტბეთის გზაზე გურჯებით დასახლებული სოფელი უნდა გაიარო, რომელიც ხისაივნიანი სახლებით გამოირჩევა. ამ სოფელს წესისამებრ მეჩეთიც აქვს, რომელიც 9 კილომეტრითაა დაშორებული ტბეთის კათედრალს და რომლის კედლებზეც ქართული ორნამენტები შევნიშნეთ. როგორც აღმოჩნდა, მეჩეთი შეამკეს ტბეთიდან მოტანილი ორნამენტული ქვებით. მათ შორის არის სარკმლის თავსართის მონაჭერი ასომთავრული წარწერით, რომლის გაშიფვრაში მოგვიანებით ბატონი გიორგი გაგოშიძე დაგვეხმარა. წარწერა შემდეგნაირად იკითხება: `ქ[რისტ]ე ადიდე ... მ[ა]მ[ა]დმთ[ა]ვ[ა]რი~.
